Marek Grzybowski
Za kluczowe zagadnienie w tworzeniu klastrów uznaje się osiągnięcie kumulacji potencjałów we wszystkich grupach czynników składających się na porterowski „model diamentu”, kładąc nacisk na konieczność oddziaływania tych czynników na grupę przedsiębiorstw funkcjonujących w regionie geograficznym. Najczęściej autorzy odwołują się tutaj do wyników obserwacji gospodarki amerykańskiej w XIX wieku Alfreda Marshalla, który zauważył skłonność do regionalnego rozwoju określonych branż. Zjawisko to miało najczęściej swoje źródła w zapleczu surowcowym oraz możliwości pozyskania taniej i odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej. Jakkolwiek obserwacje Marshalla są niezwykle cenne dla amerykańskiej myśli ekonomicznej, to należy zauważyć, że europejscy ekonomiści zwracali uwagę na ten sam problem już znacznie wcześniej (Adam Smith, Dawid Ricardo), choć każdy w innym aspekcie[1].
Nawet w dobie globalizacji, regionalizacja przemysłów i usług znajduje uzasadnienie w dostępności zasobów (materialnych, technologii, kapitału ludzkiego, wiedzy, informacji, kapitału finansowego) oraz możliwościach nabywczych lokalnych rynków. W czasach Smitha i Ricardo mobilność ludzi była znacznie mniejsza niż obecnie, a drogi i niebezpieczny transport lądowy i wodny sprzyjał rozwojowi gospodarek regionalnych. Czas handlu niewolnikami i emigracji z Europy do Ameryki Północnej i Południowej można uznać za okres wielkiego przepływu (jak na ówczesne możliwości techniczne), zarówno niewykwalifikowanych, jak i wykwalifikowanych zasobów ludzkich. Takie branże jak: górnictwo, hutnictwo, przemysł odzieżowy czy stoczniowy i portowy, a później paliwowy, samochodowy czy zbrojeniowy, powstawały w naturalny sposób w regionach o odpowiednich zasobach naturalnych lub ludzkich. Rolnictwo, w tym produkcja bawełny i herbaty, w Stanach Zjednoczonych rozwijały się dzięki taniej sile roboczej i sprzyjającym warunkom geofizycznym oraz rosnącemu popytowi dynamicznie rozwijającego się kraju oraz krajów europejskich. Rozwojowi przemysłów w kontekście regionalnym poświęcono wiele prac z geografii gospodarczej. Specjalizacja regionalna uzasadniana była najczęściej dostępnością surowców, siły roboczej i ograniczeniami transportowymi. W efekcie zachodziło na określonym obszarze zjawisko konwergencji działalności gospodarczej. Regionalna specjalizacja powoduje nie tylko wzrost zatrudnienia w sektorze dominującym w danym regionie, ale wywołuje również procesy innowacyjne, w tym tworzenie się klastrów[2].
[1] M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, rozdział Adma Smith, s. 58-81 oraz rozdział System Ricarda, s. 107-124.
[2] M. Delgado, M. E. Porter, S. Stern, Clusters, Convergence, and Economic Performance, March 11, 2011, pobrano ze strony: http://www.isc.hbs.edu/pdf/DPS_Clusters_Performance_2011-0311.pdf, 2011-03-30.
