Metodyka tworzenia klastrów regionalnych

Marek Grzybowski

METODYKA TWORZENIA KLASTRÓW REGIONALNYCH

Zaobserwowano, że istnienie klastrów wpływa stabilizująco na gospodarkę i rynek pracy w regionie, w którym on działa, a często zachęca do aktywności inwesto­rów  zewnętrznych. Z doświadczeń europejskich wiadomo, że poprzez odpowiednią politykę gospodarczą niektóre państwa stymulują powstawanie klastrów i zmniejszają w ten sposób różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów. Stwierdzono natomiast, że w gospodarkach opartych na wiedzy, grupowanie się firm innowacyjnych następuje często samorzutnie, ale jako inicjatywy regionalne[1].

Najczę­ściej odbywa się to przy współudziale ośrodka naukowo-badawczego, stanowiącego źródło wiedzy. Czasami duży zakład produkcyjny staje się wiodącym ośrodkiem rozwoju i wdrożenia nowej technologii. Bazę tego typu klastra stanowią instytucje naukowo-badawcze, które wspólnie z przedsiębiorstwami rozwijają wiedzę, po to aby się nią dzielić (sprzedawać) i wykorzystywać praktycznie poprzez wdrożenie do praktyki przemysłowej[2].

Największą dynamikę rozwoju mają klastry oparte na wiedzy i innowacjach. Ich cechą jest wysoka koncentracja na ograniczonym obszarze przedsiębiorców, inwestorów i naukowców oraz istnienie między nimi czę­stych kontaktów formalnych (biznesowych) i nieformalnych (konferencje, wspólne przedsięwzięcia). Platformą do tych kontaktów są także stowarzyszenia branżowe lub regionalne, wspierane często ze środków publicznych. Z praktyki gospodarczej wynika, że grupy producenckie są organizacjami bardzo efektywnymi. Produkują to­wary lub usługi i dostarczają je na rynek detaliczny, ale również kooperują z dużymi przedsiębiorstwami jako dostawcy specjalistycznych komponentów[3].

Klastry tworzone mogą być z inicjatywy różnych podmiotów. Jego inicjatorem może być instytucja rządowa lub samorządowa, organizacja gospodarcza lub stowarzyszenie, wreszcie przedsiębiorstwo lub grupa uznająca  konieczność wspólnych działań na wybranym rynku docelowym. Klastry przemysłowo-usługowe tworzone były w różnych państwach i w regionach w różnych okresach. W związku z tym, że inicjatywy powstawały na różnych szczeblach, to cele tworzonych klastrów często różniły się w sposób istotny, ze względu na priorytety stawiane przez ich inicjatorów[4].

Część klastrów powstaje w celu realizacji polityki gospodarczej państwa lub regionu, większość z zamiarem integracji we wdrażaniu innowacji i nowych technologii oraz w celu uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynkach międzynarodowych. Klastry tworzone są również po to, aby integrować współpracę handlową, a także prowadzić działalność edukacyjną w swoim środowisku. Z badań Banku Światowego wynika, że szereg słabości występujących w otoczeniu klastra można zniwelować poprzez współpracę i wsparcie administracji[5].

Rys.  1.  Klastry przemysłowo-usługowe – rodzaje inicjatyw klastrowych

Ze względu na swoją specyfikę, a szczególnie globalny charakter gospodarki, wśród dających się wyróżnić celów, w wielu klastrach na pierwsze miejsce wysuwa się integracja działań na rynkach międzynarodowych, usprawnienie przepływu informacji oraz rozwój innowacji organizacyjnych,  procesowych i technologicznych. W przypadku, gdy inicjatorami klastra są państwa lub władze regionalne, chodzi również o aktywizację regionów poprzez wykorzystanie ich kapitału ludzkiego i wykorzystania wiedzy i tradycji. Państwa i regiony nie ukrywają, że chodzi również o lobbowanie własnych regionów na forum międzynarodowym i utrzymywanie konkurencyjności regionów poprzez wykorzystanie efektu synergii, wynikającego ze współpracy regionalnej instytucji naukowych, badawczych i   przedsiębiorstw[6].

W niektórych przypadkach chodzi także o wpływ na politykę legislacyjną, szczególnie w obszarach, które muszą konkurować z tańszymi branżami z Azji. Niektóre klastry europejskie na swój rozwój pozyskują nie tylko środki krajowe, ale również z Unii Europejskiej. Klastry branżowe działają na rzecz ujednolicenia standardów działania, procesów lub technologii. Klastry morskie, na przykład, prowadzą aktywną promocję krajowej lub regionalnej gospodarki morskiej na rynkach międzynarodowych. Jeśli chodzi o klastry morskie można przyjąć, że powstają one albo z inicjatywy administracji państwa lub samorządów lokalnych (inicjatywa „odgórna”) albo z inicjatywy podmiotów gospodarczych lub ich organizacji (inicjatywa „oddolna”). Holenderski klaster morski jest z kolei rozwiązaniem o charakterze mieszanym (powstał jako stowarzyszenie podmiotów gospodarczych, ale przy finansowym wsparciu ministerstwa transportu)[7].