Klastry ważnym składnikiem życia gospodarczego

Marek Grzybowski

Klastry stały się ważnym składnikiem życia gospodarczego i wspieranie ich działania jest ważnym elementem polityki gospodarczej w krajach uprzemysłowionych, o wysokim poziomie innowacyjności[1]. Po okresie rozwoju w ośrodkach o wysokim poziomie rozwoju, klastry przemysłowe stały się atrakcyjnym i skutecznym rozwiązaniem organizacyjnym, sprzyjającym rozwojowi regionów słabiej uprzemysłowionych. W wielu krajach Azji, Ameryki Południowej, Afryki i Azji stały się one zaczynem wprowadzenia innowacji organizacyjnych i produktowych, marketingu w wymiarze krajowym i regionalnym[2].  W Europie ponad 20 lat temu dostrzeżono korzyści płynące z funkcjonowania klastrów.  Najpierw efekty polityki opartej na klastrach (z ang. cluster-based policy – CBP) dostrzegły administracje regionów i państw, a następnie rozwinięto działania w ramach regionów i całej Unii Europejskiej[3]. Polityka regionalna, oparta na rozwoju klastrów, zakłada integrację współpracy biznesu, nauki i władz samorządowych oraz instytucji państwowych różnych szczebli. Uruchamiane instrumenty (finansowe, prawne i organizacyjne) mają sprzyjać inicjatywom klastrowym i zachęcać do rozwoju powiązań sieciowych.  Tworzenie  klastrów ma za zadanie koncentrowanie potencjału tkwiącego w regionach i wywoływanie efektu synergii w wyniku transferu wiedzy między przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi[4].

Według European Cluster Organisation Directory w regionie Morza Bałtyckiego działa ponad 100 innowacyjnych klastrów. W Polsce jest ich 5. W każdym z państw regionu działa aktywnie klaster morski.

Tworzenie powiązań biznesowych w formie powiązań sieciowych (podobnych do dzisiejszych klastrów) z zaangażowaniem państwa, organizacji przedsiębiorstw i społeczności lokalnych w celu osiągnięcia na rynku pozycji konkurencyjnej nie jest przedsięwzięciem nowym. Za przykład takiego działania w Polsce posłużyć może choćby budowa portu w Gdyni czy Centralnego Okręgu Przemysłowego w latach 20. i 30. We wcześniejszych okresach władcy lub państwa wspierali rozwój lokalnej przedsiębiorczości. Dziś uważa się, że jednym z przykładów dużej aktywności państwa w rozwoju lokalnej aktywności gospodarczej był Zakon Krzyżacki (rządzony jak korporacja), który przyczynił się do powstania kilkudziesięciu miast i wielu nowych wsi, w których powstały miejskie „praklastry” rzemieślnicze i handlowe oraz „wiejskie praklastry” rolniczo-usługowe. W wymiarze bardziej lokalnym takie powiązania tworzyły klasztory[5], znane z wytwarzania lokalnych produktów wysokiej jakości[6].

Przyjmuje się, że we współczesnej ekonomii i naukach o zarządzaniu badania nad powstawaniem i rozwojem klastrów zainicjował Michael Porter z Harvard Business School.  Na początku lat osiemdziesiątych poszukiwał on odpowiedzi na pytania o źródła konkurencyjności przedsiębiorstw. Stwierdził, że wysoką dynamikę rozwojową i przewagę konkurencyjną osiągają organizacje usytuowane w określonych regionach, działające w specyficznej branży, czy w pewnych krajach. Można też stwierdzić, że pewne społeczeństwa mają skłonność do kooperacji w celu realizacji założonych celów, zresztą nie tylko biznesowych, ale także terytorialnych, społecznych czy kulturalnych. Taka sytuacja miała miejsce w Polsce po jej odrodzeniu w 1918 r., kiedy trzeba było zintegrować społecznie i gospodarczo państwo z 3 odmiennych organizmów, działających przez ponad wiek w różnych systemach prawnych, politycznych i gospodarczych[7].